Kościół św. Krzyża w Cieszynie

---

Historia

„W miejscu, gdzie obecnie znajduje się kościół św. Krzyża, pierwotnie istniała kaplica, która została wzniesiona w 1648 roku. Kaplica ta przeszła na własność zakonu jezuitów po ich przybyciu do Cieszyna w 1670 roku. Jezuici szybko zyskali wielu zwolenników wśród cieszyńskiej szlachty. Jednym z ich przyjaciół był starosta ziemski Adam Wacław Paczyński, który ofiarował zakrystię oraz ambonę. W 1712 roku ufundował również konwikt dla 16 ubogich szlacheckich chłopców pragnących zdobywać wiedzę w Cieszynie. W tamtym okresie kaplica mogła pomieścić około 500 wiernych, a dzięki rosnącej liczbie uczestników jezuickich kazań, w 1707 roku przekształcono ją w kościół pod wezwaniem Świętego Krzyża.

W wyniku kasaty zakonu jezuitów w 1773 roku, świątynia otrzymała nową funkcję jako kościół gimnazjalny, obsługujący uczniów cieszyńskiego gimnazjum. W latach 1781–82, z inicjatywy ks. Leopolda Szersznika, przeprowadzono istotną rozbudowę kościoła, który wzbogacił się o nowe sklepienie i wieżę. Po pożarze, który miał miejsce w 1789 roku, budynek poddano restauracji w stylu barokowym, a powstał wtedy również nowy główny ołtarz, zaprojektowany w stylu klasycystycznym, zdobiony płaskorzeźbami ilustracyjnymi scen Ukrzyżowania oraz Ostatniej Wieczerzy.

W XIX oraz XX wieku kościół był poddawany kolejnym renowacjom, w tym większa przebudowa miała miejsce w 1862 roku, kiedy to zajęto się modernizacją wieży. Po rozwiązaniu zakonu jezuitów w 1773 roku jego rezydencję w Cieszynie sprzedano, natomiast gimnazjum przeszło pod kontrolę państwową. Kościół św. Krzyża zamieniono na gimnazjalny, a nadzór nad nim objął ks. Szersznik, który w 1782 roku doprowadził do zasklepienia wnętrza oraz wzniesienia wieży, która została zwieńczona ośmioboczną latarnią.

W 1794 roku ufundowano nowy ołtarz na podstawie projektu Andreasa Kaspara Schweigla, który również zaplanował dwa boczne ołtarze oraz ambonę. Dodatkowo zbudowano późnobarokowy chór. Kościół był częścią parafii, aż do 2005 roku, gdy przeszedł pod opiekę parafii św. Marii Magdaleny. Wkrótce potem został wydzierżawiony zakonowi franciszkanów, którzy prowadzą ośrodek rekolekcyjny mieszczący się w budynku sąsiadującym z dawnym klasztorem jezuitów. Obecnie, Klasztor franciszkanów oraz kościół są częścią Prowincji Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny Zakonu Braci Mniejszych z siedzibą w Katowicach.”

Architektura

Kościół św. Krzyża cechuje charakterystyczny styl późnobarokowy, który można dostrzec w jego architekturze. Budowla ma układ jednonawowy, a jej kształt skonstruowano na prostokątnym rzucie. W świątyni, w centralnej części, umieszczona jest wieża, a nawę zamyka stylowa apsyda. Za nią zlokalizowana jest zakrystia, która w przeszłości pełniła tę rolę, obok niej znajduje się także składzik.

Na poziomie przyziemia kościoła znajduje się przestronna kruchta, w której otwarcie do nawy zapewniają trzy arkady o łuku koszowym, elegancko ozdobione stiukowymi obramieniami. Ściany nawy, oddzielone filarami o wklęsłych narożnikach, posiadają jońskie pilastry oraz półpilastry, co dodaje wnętrzu lekkości i harmonii.

Warto zwrócić uwagę na elementy wyposażenia świątyni, wśród których znajduje się zachowany późnobarokowy ołtarz główny, a także ambona w stylu barokowo-klasycystycznym oraz chór muzyczny. Część ołtarzowa została zorientowana ku północy i ozdobiona sklepieniem hemisferycznym z lunetami. Sklepienia w kościele przybrały formę żaglastej konstrukcji, oddzielonej szerokimi gurtami, natomiast zakrystia wyróżnia się sklepieniem kolebkowym z łukiem segmentowym.

W nawie oraz prezbiterium można dostrzec dziewiętnastowieczną marmurową posadzkę, w której widoczne są dwubarwne wątki. Do przełomu XVIII i XIX wieku sięgają obrazy Ukrzyżowania, znajdujące się w ołtarzu głównym, oraz przedstawienie Matki Bożej w bocznym ołtarzu.

Późnobarokowa fasada z XVIII wieku, z wyraźnym podziałem na trzy osie, w efektowny sposób jest ozdobiona pilastrami w stylu jońskim. Centralnie umieszczony kamienny portal został zwieńczony łukiem koszowym z falistym przyczółkiem. Powyżej portalu zlokalizowane jest okno, które również zostało uformowane w łuk koszowy, a w jego zworniku widnieje figura putta.

Elewacja kościoła przyciąga uwagę figurami św. Franciszka z Asyżu oraz św. Józefa z Dzieciątkiem, które umiejscowione są w hemisferycznych niszach, co można interpretować jako hołd złożony cesarzowi Franciszkowi Józefowi I, zaznaczonemu na tablicy renowacyjnej we wnętrzu świątyni, przy lewym wejściu.

Górna kondygnacja fasady, oddzielona cokół od dachu o formie dwuspadowej i jednopołaciowej, eksponuje kwadratową wieżę z tarczami zegarowymi. W narożnikach wieży ulokowane są kompozytowe pilastry, a na jej osi umieszczono owalne okno. Ponadto, na czterech stronach wieży znajdują się okna zamknięte łukami półkolistymi. Hełm wieży ma formę czteropołaciową, zachwycając ośmioboczną latarnią.

Boczna elewacja nawy wzbogacona jest o duże okna, zamknięte nadwieszonym łukiem półkolistym, które posiadają szerokie obramienia z eleganckimi zwornikami. Elewacja prezbiterialna natomiast otoczona jest pilastrami, przy czym okna znajdują się w dwóch strefach, co dodatkowo podkreśla harmonijną architekturę tej wyjątkowej świątyni.

Msze święte

W Kościele św. Krzyża w Cieszynie regularnie odprawiane są msze święte, które mają swoje ustalone godziny. Oto szczegółowe informacje na ten temat:

• w niedziele oraz w święta nakazane początek liturgii ustalony jest na godzinę 10:00 oraz 19:00,
• w dni powszednie, od poniedziałku do soboty, msze odprawiane są o godzinie 9:00,
• szczególna msza dla młodzieży odbywa się we wtorek o godzinie 19:00, ale tylko w okresie nauki szkolnej.

---

Oceń: Kościół św. Krzyża w Cieszynie

---