Leopold Szersznik

---

Pochodzenie

Leopold Szersznik miał korzenie sięgające rodziny, której członkowie byli obecni na Śląsku Cieszyńskim już od połowy XVII wieku. O jego przodkach wspomina się szczególnie w kontekście Jerzego Szersznika, brata jego dziadka, który był drugim mężem Magdaleny, znanej jako dobrodziejka ubogich oraz fundatorka wieży kościelnej w Cieszynie. Andrzej Szersznik, dziadek Leopolda, był książęcym leśnikiem w Skoczowie, żyjącym do czasów po 1756 roku.

Leopold był pierwszym z pięciorga dzieci Jana Antoniego Szersznika, który pełnił funkcję syndyka miejskiego w Cieszynie. Jego matką była Joanna Alojza, burmistrzanka cieszyńska, będąca córką Leopolda Innocentego Polzera, prawnika oraz burmistrza Cieszyna.

Życiorys

Leopold Szersznik przyszedł na świat w Cieszynie, gdzie także odbywał swoje pierwsze edukacyjne kroki w szkołach jesuitów w latach 1756-1762. Następnie kontynuował naukę w Ołomuńcu, gdzie rozpoczął studia filozoficzne w roku 1762. Już dwa lata później, 9 października 1764, uzyskał zaszczytny tytuł „primus philosophiae magister” i niebawem po tym wstąpił do zakonu jezuitów.

W kolejnych latach poświęcił się zgłębianiu nauk humanistycznych w czeskich Brzeźnicach, a od roku 1768 zajmował się matematyką, historią kościoła, oraz nauką języków hebrajskiego i greckiego w Pradze. W tym czasie pracował również w uczelnianej bibliotece, co niewątpliwie przyczyniło się do jego szerokiej wiedzy. Po drodze odbył też 2-letni nowicjat w Brnie.

W latach 1770–1772 pełnił rolę nauczyciela gramatyki w czeskim Chebie. Do roku 1773 pozostawał w zakonie jezuitów, po czym stał się księdzem świeckim. W roku 1777 objął stanowisko profesora w gimnazjum w Cieszynie, a w następnym roku został jego prefektem, co świadczy o jego rosnącej pozycji w środowisku edukacyjnym. Jako nadzorca szkół katolickich w Księstwie Cieszyńskim od roku 1804, działał na rzecz wprowadzenia polskich podręczników do nauczania w początkowych klasach.

Szersznik był osobą o wszechstronnych zainteresowaniach, fascynował się matematyką, historią, botaniką oraz geologią. Jego starania nie kończyły się na nauczaniu, bowiem dbał także o rozwój kulturalny Cieszyna oraz jego wizerunek. Do jego osiągnięć należy stworzenie publicznych romantycznych ogrodów, które nazywano „cieszyńską arkadią”, chociaż niestety nie zachowały się do współczesnych czasów.

Twórczość

Leopold Szersznik od najmłodszych lat wykazywał zamiłowanie do literatury, co zaowocowało stworzeniem jego własnej, pokaźnej biblioteki. Jego wędrówki po różnych bibliotekach i archiwach przyczyniły się do zgromadzenia cennych zbiorów. W czasie swojego pobytu w Pradze miał okazję pracować jako asystent biblioteczny dla Karola Charmela. W 1774 roku angażował się także w katalogowanie zbiorów rękopisów w Bibliotece Klementyńskiej. Szersznik odziedziczył część swojej biblioteki po rodzicach, a jego kolekcja stopniowo rosła dzięki darom od przyjaciół oraz aktywnym zakupom na licytacjach.

Po 1773 roku, kiedy zakon jezuitów został rozwiązany, Szersznik przejął ich bibliotekę w Cieszynie, która zawierała wiele wartościowych dzieł, w tym prace teologiczne, prawnicze oraz medyczne, a także unikalne dokumenty rękopiśmienne. W rezultacie jego kolekcja rozrosła się do około 12 tysięcy woluminów, w tym inkunabuły, sztychy oraz mapy. Aby upamiętnić swoje zbiory, wyposażył część książek w exlibris z napisem „Ex Bibliotheca Leop. Joann. Scherschnik”.

Już od 1782 roku, zbiory Szersznika były udostępniane publiczności i stały się fundamentem pierwszego publicznego muzeum na ziemiach dzisiejszej Polski, które obecnie znane jest jako Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie. W 1808 roku, na mocy swojego testamentu, ufundował publiczną bibliotekę w tym mieście, kupując w 1802 roku budynek, w którym miała się ona mieścić. Starannie opisał oraz skatalogował wszystkie zbiory zgodnie z ówczesnymi standardami. Zarówno księgozbiory, jak i zbiory muzealne Szersznika, włącznie z regałami, zachowały się w przeważającej części do dzisiaj, a można je zobaczyć w Książnicy Cieszyńskiej oraz w muzeum.

Ważniejsze dzieła

• Problema ex historia Slavica utrum Wilzi, Serbi aut Sorabi, Slavonice dicti Srbi ab Albi et regioniubs Germaniae profecti sint in Croatiam et Dalmatiam an ex Illyrico venerint in Germaniam, „Acta Societatis Jablonowianae… Anni 1772”, Lipsk 1773; rękopis w Cieszynie, sygn. DD V 3a (współoprawny z DD V 3b); praca nagrodzona przez Societas Jablonoviana, cyt. także pt. De migratione Serborum dissertatio,
• Responsum ad questiones de positione Lacus Musiani seu Mysiani, item de Cunis seu Chunis, Cumanis et Slavanis, powst. 1773 dla Societatis Jablonovianae, rękopis (kopia) w Cieszynie, sygn. DD V 3 b,
• De doctis Reginaehradecensibus commentarius, Praga 1773,
• (Portret Sinapiusa i jego biografia), powst. około roku 1773, oddany do druku, lecz druk nieznany (inform. J. Wytrzens),
• Scriptores Societatis Jesu provinciae Bohemiae, powst. około roku 1773, oddany do druku, lecz druk nieznany (inform. J. Wytrzens); przekł. niemiecki: F. M. Pelci w: Böhmische, mährische und schlesische Gelehrte und Schriftsteller aus dem Orden der Jesuiten, 1786,
• Institutiones aritmeticae et algebrae, Opawa 1781,
• (Dziennik podróży do Górnego Palatynatu, na Śląsk, po Galicji, Austrii i Czechach), rękopis przygot. do druku spłonął w roku 1789 w Cieszynie (inform. J. Król),
• Epigramma in turrim curiae Teschinensis cui 1 Septembr. 1800 imposita est solemniter corona, Wiedeń 1800,
• Orbis pictus immutatus, Wiedeń 1800, rękopis w Cieszynie, sygn. DD V 1,
• Exempla interpretationis Latinae e Germanico, Cieszyn 1807,
• Nachrichten von Schriftstellern und Künstlern aus dem Teschner Fürstenthum, Cieszyn 1810; rękopis w Cieszynie, sygn. DD IV 16,
• Lesefrüchte aus Quintilian’s Werken, zum Unterrichte der Gymnasialschüler im Exerciren gesammelt, Cieszyn 1810,
• Doctrina de epistolis, Cieszyn 1812,
• Additamenta ad Bibliothecam scriptorum Societatis Jesu patris Nathamaelis Sotvelli (Romae 1676) scriptores recentiores Societatis Jesu provinciae Bohemiae ad annum 1750 exhibens, rękopis w Brnie,
• Beiträge zur politischen und Kirchengeschichte des Fürstenthums Teschen, rękopis,
• Beschreibung der Gegend und der Gärten um Teschen, rękopis w Cieszynie, sygn. DD IV 18, DD VIII 15,
• Botanisch mineralogische Spaciergänge um Teschen, mit besonderer Rücksicht auf Entdeckung von Steinkohlen, rękopis w Cieszynie, sygn. DD IX 11,
• Concordantiae Phaedrianae seu index vocum omnium in Phaedri fabulis occurentium, rękopis,
• Elementa historiae naturalis fossilium, rękopis,
• Genealogica Schlesiens. Nachrichten von adeligen Geschlechtern des Fürstenthums Teschen, rękopis w Cieszynie, sygn. DD VIII 2, DD VIII 8,
• Geschichte des katholischen ehemaligen Jesuiten-Gymnasiums in Teschen seit seinem Anfange im Jahre 1674 bis auf die Gegenwart (1814), rękopis,
• Nachrichten von Hauptschule in der Stadt Teschen und den Landschulen in Fürstenthume Teschen, rękopis,
• Scriptores historici Teschinenses, rękopis.

Ponadto jego prace, skupiające się głównie na historii Księstwa Cieszyńskiego, publikowane były w znanych czasopismach i zbiorach, w tym w „Abhandlungen einer Privatgesellschaft in Böhmen” (tom 2, Praga 1776) oraz „Mährisch-schlesischen Wanderer” (marzec 1812). Szersznik miał także swoje prace w „Patriotisches Tageblatt” (luty 1803, maj 1805), „Redlicher Verkündiger” (luty 1814) czy „Vaterländische Blätter” (marzec 1812).

Prace edytorskie

• B. Balbin: Dissertatio apologetica pro lingua Slavonica…, Praga 1775; wyd. F. M. Pelcl na podstawie opracowania Szersznika i z jego uwagami, nie kwitując tego faktu (inform. J. Wytrzens i J. Król),
• J. M. Nagonius: Ad Vladislaum II, Bohemiae et Hungariae regem, poematum libri V, Praga 1777.

Listy i materiały

Część jego listów i materiałów została zachowana w zbiorach rękopisów w Brnie, Pradze, Opawie i Cieszynie. Należą do nich: kopia testamentu z roku 1808, a także korespondencja ze Stanisławem Wydrą z lat 1800–1804 oraz rękopis katalogu manuskryptów biblioteki Clementinum w Pradze. Fragmenty tej korespondencji opublikowano m.in. w pracach M. Kudělki: Korespondence L. J. Šeršnika s J. P. Cerronim a J. J. Czikannem, „Slezský sbornik” R. 51 (Opawa 1953) oraz L. J. Šeršnik a G. Dobner, „Slezský sbornik” R. 52 (Opawa 1954). Dodatkowo w zbiorach J. P. Cerroniego w Brnie można znaleźć wiele rękopisów, w tym wypisy z historyków polskich.

Opracowania nt. twórczości Szersznika

Monografie

Wśród znaczących prac poświęconych twórczości Leopolda Szersznika wyróżnia się monografia autorstwa M. Kudělki, zatytułowana L. J. Šeršnik, opublikowana w Ostrawie w 1957 roku. Jest to istotne źródło informacji na temat życia i działalności tego wybitnego twórcy.

Wybrane opracowania

• De Luca: Das gelehrte Oesterreich. Ein Versuch, t. 1, cz. 2, Wiedeń 1778, s. 93,
• „Vaterländische Blätter f. d. Österreichischen Kaiserstadt” (Wiedeń) 1814 s. 76, 207; 1818 s. 308,
• J. J. H. Czikann: L. J. Scherschnik’s Ehregedächtniss, „Moravia” 1815 nr 125-129 oraz osobne wydanie (Brno 1815),
• A. Heinrich: Versuch über die Geschichte des Herzogthums Teschen, Cieszyn 1818, s. 204–206,
• „Oesterreichs Pantheon” t. 4, Wiedeń 1830, s. 40 i następne,
• Ch. v. D’Elvert: Historische Literaturgeschichte von Mähren und Oesterreichisch Schlesien, Brno 1850, s. 319, 395,
• (P. Stalmach?): L. J. Szersznik, „Gwiazdka Cieszyńska” 1854 nr 42,
• C. v. Wurzbach: Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich, t. 29 (Wiedeń 1875),
• V. Brandl: Život J. Dobrovského, Brno 1883,
• A. Peter: Geschichte der Stadt Teschen, Cieszyn 1888.

---

Oceń: Leopold Szersznik

---