Browar Zamkowy Cieszyn

---

Historia

Browar na Wzgórzu Zamkowym

Początki Browaru Zamkowego w Cieszynie datują się na 1653 rok, kiedy to cesarz Ferdynand III przekazał księstwo cieszyńskie swojemu synowi, księciu Ferdynandowi IV. W ramach tej decyzji, komisarz księcia powołał Kaspara Tłuka z Toszonowic na regenta dóbr książęcych, tworząc kompleks znany jako Komora Cieszyńska. Na koniec tego samego roku, regent Tłuk ustanowił browar na cieszyńskim zamku, co naruszyło miejscowy przywilej dotyczący produkcji piwa, co spotkało się z głośnym sprzeciwem mieszczan. Na skutek tych protestów produkcja piwa została chwilowo wstrzymana, aby po pewnym czasie wznowić ją, ograniczając dostawy tylko do terenów poza zastrzeżoną strefą.

Browar Habsburgów

W 1838 roku arcyksiążę Karol Ludwik Habsburg zaplanował kompleksową rekonstrukcję swojej posiadłości w Cieszynie. W tym celu zaprosił wiedeńskiego architekta Josepha Kornhäusla, który przystąpił do niszczenia ruin piastowskiego zamku, pozostawiając wyłącznie wieżę oraz romańską rotundę. Niedługo potem, na Górze Zamkowej, powstała klasycystyczna rezydencja wraz z oranżerią i parkiem angielskim. W przypływie sukcesów, jakie odnosiło piwo pilzneńskie, książę postanowił stworzyć własny browar w Cieszynie.

Cieszyn miał długą historię produkcji piwa, gdyż już w XV wieku funkcjonował browar miejski. Niemniej jednak nie był on własnością księcia, a jego asortyment ograniczał się do piwa dolnej fermentacji. Dlatego w okolicach 1840 roku, tuż u stóp zamku, ruszyła budowa nowoczesnego browaru, który miał produkować piwo typu pilzneńskiego na wielką skalę. Budowę zakończono w 1846 roku, a browar natychmiast zaczął działalność.

Piwo produkowane w Cieszynie zyskało szybko na popularności nie tylko w Księstwie Cieszyńskim, ale również w całej monarchii habsburskiej. Na skutek sukcesów zakładu, arcyksiążę Albrecht Fryderyk Habsburg, syn Karola Ludwika, postanowił rozwijać produkcję i w 1856 roku założył nowy browar w wsi Pawlusie pod Żywcem. To właśnie pierwsi piwowarzy żywieckiego browaru pochodzili z Cieszyna.

Przed wybuchem I wojny światowej browar został połączony z Fabryką Win i Likierów w Błogocicach.

Browar państwowy

Po zakończeniu I wojny światowej oraz upadku Austro-Węgier, majątek książąt cieszyńskich został nacjonalizowany. W 1920 roku, browar przeszedł w państwowe ręce, co zaowocowało powstaniem Państwowych Zamkowych Zakładów Przemysłowych w Cieszynie. W latach 20. XX wieku browar został wydzierżawiony warszawskim przedsiębiorcom, wśród których był m.in. ówczesny prezydent Ignacy Mościcki. W 1933 roku zakład przeszedł pod zarząd Dyrekcji Lasów Państwowych.

W trakcie II wojny światowej browar nie został zamknięty, kontynuując produkcję. Po 1945 roku, wszedł w skład Bielskich Zakładów Piwowarsko-Słodowniczych, a później Zakładów Piwowarskich w Żywcu. W tym czasie browar wciąż wytwarzał różne rodzaje piwa, w tym swoje flagowe piwo jasne pełne typu pilzneńskiego.

Browar Grupy Żywiec

Na początku lat 90. XX wieku, browar w Cieszynie przeszedł proces prywatyzacji i został przejęty przez holenderski koncern Heineken, który również przejął browar żywiecki. Produkcja została zredukowana do jednego rodzaju piwa, które nosiło handlową nazwę Żywiec Brackie, dostępnego w całym kraju. Po kilku latach postanowiono na zmianę profilu zakładu, wprowadzając go na rynek regionalny. Skrócono markę do Brackie, a także zmieniono oprawę graficzną oraz strategię dystrybucji, koncentrując ją na lokalnym rynku województwa śląskiego. W 2003 roku rozpoczęto produkcję piwa ogólnopolskiego – Żywiec Porter, dystrybuowanego pod logo Browaru Żywiec.

Od 2009 roku, w Brackim Browarze Zamkowym w Cieszynie, produkowane są limitowane warki piw specjalnych dla Grupy Żywiec. Wyprodukowano tam m.in. piwo Bracki Koźlak Dubeltowy, stworzone przez Jana Krysiaka, zdobywcę VII Konkursu Piwowarów Domowych, oraz Brackie Pale Ale, uwarzone przez Dorotę Chrapek, zwyciężczynię VIII edycji tego konkursu. W 2011 roku, browar zaprezentował piwo kolońskie, Grand Champion Birofilia 2011, według receptury Jana Szały. W ciągu tego okresu, zaczęto także produkcję piwa typu amber ale, znanego jako Brackie Mastne oraz powołano Polskie Stowarzyszenie Piwowarów Domowych. Dodatkowo, rozpoczęto projekt przekształcenia browaru w żywe muzeum piwowarstwa. Do 2011 roku, browar formalnie zjednoczył się z Grupą Żywiec.

Arcyksiążęcy Browar Zamkowy Cieszyn

W 2015 roku, browar zamkowy w Cieszynie zyskał większą autonomię, stając się niezależną jednostką organizacyjną, zachowując jednak przynależność do grupy kapitałowej Żywiec. Posiadał własną strukturę i odrębną identyfikację wizualną jako Browar Zamkowy Cieszyn. W dniu 23 grudnia 2020 roku, firma Felix Investments nabyła 100% akcji browaru od Grupy Żywiec. Od kwietnia 2023 roku, nowymi właścicielami spółki zostały KDW FIZ i MJG Investments FIZAN.

Architektura

Historia budowli związana z browarem sięga czasów arcyksięcia Karola Ludwika, który zainicjował wzniesienie tej niezwykłej konstrukcji. Kamień węgielny pod budowę został położony przez jego brata, arcyksięcia Albrechta Fryderyka. Projekt powstał w pracowni wiedeńskiego architekta, Józefa Kornhäusla, a nadzór nad realizacją sprawował mistrz murarski Fryderyk Baldauf, również sprowadzony z Wiednia. Centralnym punktem kompleksu jest czteroskrzydłowy, trójkondygnacyjny budynek o prostokątnej formie, otoczony dziedzińcem, który pełni funkcję serca browaru.

Warto zaznaczyć, że budynek uzyskał obronny charakter, dzięki zastosowaniu pseudorustyki w ozdobach naroży oraz bramy. Historyczny układ zabudowy branił pod uwagę różne funkcje poszczególnych budynków i pomieszczeń. Główny gmach browaru jest połączony z leżakowniami, które tworzą zespół podziemnych korytarzy usytuowanych na różnych poziomach wzgórza zamkowego.

W części południowo-zachodniej budynku znajdujemy wysoką piwnicę, znaną jako tunel lodowy, który został wykuty pod wzgórzem zamkowym, sięgając niemal do połowy dziedzińca średniowiecznego zamku górnego. W tym miejscu składowano lód, używany później w procesie warzenia.

Słodownia, zbudowana z cegły i kamienia, mieściła piwnice do moczenia oraz słodowania jęczmienia, znajdując się w podziemiach browaru. Na piętrach i strychach usytuowane były magazyny jęczmienia oraz słodu, pomieszczenia przystosowane do czyszczenia zboża przed słodowaniem oraz specjalna suszarnia powietrzna.

Warzelnia, chociaż zajmuje stosunkowo niewielką przestrzeń, była autonomiczna i potrafiła pomieścić niezbędne urządzenia do produkcji piwa. W skład jej wyposażenia wchodziły kadź zacierna, kadź filtracyjna, kadź pomocnicza z systemem oddzielającym oraz pompy i kocioł do gotowania z koszem chmielowym.

Na pierwszym poziomie piwnic znajdowała się izba fermentacyjna, w której zainstalowane były cylindryczne i stożkowe, otwarte kadzie fermentacyjne przeznaczone do dolnej fermentacji. Rozwój browaru trwał aż do I Wojny Światowej, kiedy to budynek był wielokrotnie rozbudowywany i modernizowany.

Obecnie kompleks browarniany stanowi różnorodny zespół zabudowań, odzwierciedlających style architektoniczne, które obejmują zarówno biedermeier, jak i neogotyk. Oferuje to nie tylko funkcjonalność, ale również interesujący widok dla odwiedzających oraz miłośników architektury.

Charakterystyka

W zakładzie występuje wiele sprawnie działających urządzeń, które pochodzą z drugiej połowy XIX wieku oraz z początku XX wieku. To dziedzictwo technologiczne przetrwało do dzisiaj, co świadczy o kunszcie i trwałości tych maszyn.

Browar Bracki Zamkowy w Cieszynie ma imponujące zdolności produkcyjne, wynoszące 240 tysięcy hektolitrów piwa rocznie. To znacząca ilość, świadcząca o jego pozycji na rynku browarniczym. Produkty browaru są butelkowane oraz rozlewane do beczek typu keg bezpośrednio w zakładzie, co zapewnia świeżość i wysoką jakość oferowanego piwa.

Jednym z najważniejszych elementów, które wyróżniają wspomniane produkty, jest oryginalny proces warzenia. Piwo z Cieszyna jest warzone w otwartych kadziach, co wpływa na jego niepowtarzalny smak i aromat. Posiada zatem charakter, który różni go od piw masowo produkowanych w fabrykach. To prawdziwe, lokalne piwo Cieszyn, które mówi o bogatej tradycji browarniczej tego regionu.

Marki i gatunki piwa

W ofercie Browaru Zamkowego Cieszyn można znaleźć szereg wyjątkowych rodzajów piwa, które zaspokoją różnorodne gusta miłośników napojów chmielowych.

• Cieszyn Pilsner,
• Lager / Lager Cieszyn,
• Pszeniczne / Hefe-Weizen,
• Double IPA,
• Porter Bałtycki.

Archiwalne marki piwa

W ofercie browaru znajdują się różnorodne i interesujące marki piwa, które z pewnością zadowolą każdego miłośnika chmielowych trunków. Oto przegląd tradycyjnych i unikalnych piw, które zasługują na szczególną uwagę:

• sour mango ale (sour ale),
• ciemna strona cieszyna (monachijskie ciemne),
• mastne – polskie ale (bursztynowe polskie ale),
• witbier,
• fruit wheat (truskawka),
• west coast ipa / cieszyńskie west coast ipa,
• stout / stout cieszyński,
• koźlak dubeltowy / cieszyński koźlak dubeltowy (reedycja),
• lager bio / lager bio cieszyński (pale lager),
• zdrój zamkowy (pale lager),
• noszak (lager),
• uff0% granat (napój bezalkoholowy),
• hop na kawkę (brown porter z kawą),
• rye wine / rye wine cieszyński,
• wheat wine / wheat wine cieszyński,
• angielski lord / angielski lord cieszyński (barley wine),
• guślarz cieszyński (gose),
• juicy ipa / juicy ipa cieszyńskie (juicy india pale ale),
• czeska desitka / czeska desitka cieszyńska,
• lekka brytania / lekka brytania cieszyńska (mild ale),
• brown porter / brown porter cieszyński (brown porter / english porter),
• uff0% mango (napój bezalkoholowy),
• quadrupel,
• brackie (lager),
• żywiec porter (porter bałtycki),
• żywiec apa (american pale ale),
• sezonowe cieszyńskie (saison),
• fes cieszyński (foreign stout),
• mojito berliner weisse (berliner weisse),
• czeski pils (bohemian pilsener),
• porter bourbon b.a. (porter bałtycki b.a.),
• porter jubileuszowy (porter bałtycki),
• dubbel cieszyński,
• angielski lord z wiśniami b.a. (barrel aged – barley wine z owocami),
• session american bitter (american bitter),
• biała dama / biała dama cieszyńska (albae cerevisiae),
• irish red ale / irish red ale cieszyński,
• red roeselare ale / cieszyński red roeselare ale (flanders red ale),
• witbier red / cieszyński witbier red (witbier),
• darksaison / dark saison cieszyński (saison),
• nowa anglia / cieszyńska nowa anglia (vermont ipa),
• ziołka dwa i cztery zboża (piwo ziołowe z przyprawami),
• dubbel (belgian dubbel),
• imperial ipa (imperial ipa / double ipa),
• rauch bock / bracki rauch bock,
• pale ale belgijskie / brackie pale ale belgijskie (belgian pale ale),
• koźlak dubeltowy / bracki koźlak dubeltowy (doppelbock).

Każda z tych marek piwa charakteryzuje się unikalnym smakiem oraz aromatem, co sprawia, że browar zamkowy cieszyn ma w swym asortymencie coś dla każdego smakosza piwa. Warto spróbować chociaż kilku z wymienionych powyżej rodzajów, aby znaleźć swój ulubiony trunek.

Piwa specjalne

Browar Zamkowy Cieszyn, który zyskał renomę dzięki swojej pasji do warzenia, od 2009 roku zajmuje się tworzeniem specjalnych piw. Każda z jego receptur ma na celu podniesienie poprzeczki w świecie piw rzemieślniczych, a ich jakość została doceniona wieloma nagrodami. Niektóre z tych piw zdobyły prestiżowy tytuł najlepszego piwa roku, podczas gdy inne zostały wyróżnione w konkursach krajowych i międzynarodowych.

W historii browaru wyróżnia się następujące piwa, które zdobyły tytuł Grand Championa w Konkursie Piw Domowych Birofilia:

• 2009 – Bracki Koźlak Dubeltowy (doppelbock),
• 2010 – Brackie Pale Ale belgijskie (belgian pale ale),
• 2011 – Bracki Grand Champion Birofilia 2011 (kölsch),
• 2012 – Bracki Rauchbock (Koźlak dymiony),
• 2013 – Brackie Imperial IPA (Imperial India Pale Ale),
• 2014 – Dubbel Cieszyński (Dubbel),
• 2015 – Cieszyńskie Red Roeselare Ale (sour ale),
• 2016 – Cieszyński Fruit Wheat,
• 2017 – Nowa Anglia (Vermont IPA),
• 2018 – Wheat Wine,
• 2019 – Quadrupel,
• 2023 – Rauchbock (Korea International Beer Awards 국제맥주대회 KIBA),
• 2023 – Highlander (Korea International Beer Awards 국제맥주대회 KIBA).

Te wyjątkowe piwa odzwierciedlają zarówno tradycję warzenia, jak i innowacyjność, co czyni je doskonałym przykładem polskiej sztuki piwowarskiej.

Zwiedzanie Arcyksiążęcego Browaru Zamkowego Cieszyn

Browar Zamkowy Cieszyn, znany jako żywe muzeum, oferuje wyjątkowe doświadczenie dla odwiedzających. Część jego zabudowań została przekształcona w stałe wystawy, które przybliżają zarówno historię browaru, jak i proces produkcji piwa. Oprócz tego, miejsce to jest gospodarzem różnorodnych wydarzeń kulturalnych, wzbogacających ofertę zwiedzania.

Goście mają możliwość uczestnictwa w zwiedzaniu zarówno w grupach, jak i indywidualnie. Podczas wizyty, po poznaniu dziejów browaru, następuje przebycie przez szereg pomieszczeń, gdzie zachwycająco przedstawione są etapy produkcji piwa. Proces ten obejmuje m.in. śrutowanie, zacieranie, warzenie oraz filtrację, kończąc na leżakowni. Całemu zwiedzaniu towarzyszy piwowar, który dzieli się swoją pasją oraz wiedzą na temat swojej pracy, co dodatkowo wzbogaca tę wyjątkową podróż.

Wyjątek stanowi fermentownia, w której odbywa się proces fermentacji w otwartych kadziach. Ze względu na ryzyko zakażenia piwa, to pomieszczenie pozostaje zamknięte dla odwiedzających.

Warto również zaznaczyć, że zwiedzanie browaru zostało podzielone na dwa sezony:

• Sezon letni (od 1 kwietnia do 30 września):
• Piątek: 18:00,
• Sobota: 12:00; 14:00; 16:00; 18:00,
• Niedziela: 12:00; 14:00; 16:00.
• Sezon zimowy (od 1 października do 31 marca):
• Sobota: 12:00; 14:00; 16:00,
• Niedziela: 12:00; 14:00.

Czas zwiedzania waha się od 45 do 60 minut. Co więcej, browar można również zwiedzać w ramach specjalnych wydarzeń, takich jak Industriada – Święto Zabytków Techniki Województwa Śląskiego, Cieszyńska Noc Muzeów oraz Cieszyńska Jesień Piwna.

Cieszyńska Jesień Piwna

Cieszyńska Jesień Piwna, znana dawniej jako Bracka Jesień, to coroczne wydarzenie, które odbywa się na malowniczym terenie Browaru Zamkowego w Cieszynie. Ta wyjątkowa impreza przypada na ostatni weekend sierpnia i przyciąga fanów piwa oraz muzyki z całej Polski.

W trakcie Cieszyńskiej Jesieni Piwnej organizowane są liczne atrakcje, w tym koncerty muzyczne, które tworzą wyjątkową atmosferę tego festiwalu. Ponadto, goście mają okazję do bezpłatnego zwiedzania browaru, co pozwala na odkrycie tajników warzenia piwa oraz poznać historię tego miejsca.

Podczas wydarzenia odbywają się również dwa prestiżowe konkursy. Pierwszym z nich jest Międzynarodowy Cieszyński Konkurs Piw Domowych PSPD. Uczestniczą w nim piwowarzy, którzy zgłaszają swoje piwa w różnych kategoriach. Na przykład w 2018 roku rywalizowano w zakresie:

• piw kwaśnych, w stylach takich jak Brett Beer, Lichtenhainer, Oud Bruin oraz Mix Fermentation Beer,
• piw pszenicznych i owocowych, w tym Witbier, Biere de Garde, Fruit Irish Stout oraz Italian Grape Ale,
• ciemnych piw, w stylach American Porter, Scharzbier, Irish Stout i Dunkles Weissbier,
• mocnych Ale, jak Wheatwine, Wee Heavy, American Strong Ale oraz Strong Bitter,
• specjalnych IPA, takich jak West Coast IPA, White IPA, Belgian IPA, English IPA oraz Rye IPA,
• lekkich Ale, jak Dark Mild, Irish Red Ale, Trappist Single, Scottish Heavy i California Common,
• lagerów, obejmujących Czech Pale Lager, German Pils, Dunkles Bock oraz Marzen.

W kolejnych latach, na przykład w 2019 roku, w konkursie pojawiły się style takie jak American Barleywine, Belgijskie Ciemne Strong Ale oraz Wędzony Foreign Extra Stout, a w 2020 roku wprowadzono kategorie dla niskoalkoholowych New England IPA oraz Stoutów Owsianych.

Drugim konkursem, który wzbudza duże zainteresowanie, jest Konkurs Piw Pracowniczych Grupy Żywiec. W tym wydarzeniu mogą brać udział osoby, które na co dzień nie są związane z produkcją piwa. Zwycięzca konkursu ma szansę otrzymać nagrodę finansową oraz możliwość uwarzenia swojego piwa w Browarze Zamkowym w Cieszynie, udostępniając przy tym swoją recepturę.

Cieszyńska Jesień Piwna to nie tylko święto piwa, ale i spotkania ludzi, którzy dzielą się pasją i wiedzą o piwowarstwie.

Trivia

Od 2017 roku Browar Zamkowy Cieszyn znajduje się na prestiżowym Szlaku Zabytków Techniki w województwie śląskim.

Na terenie tego historycznego browaru można znaleźć lodowy tunel, który został wykuty pod Górą Zamkową. W przeszłości tunel ten pełnił funkcję chłodni oraz magazynu na lód. Warto zaznaczyć, że leżakowanie piwa odbywa się w starych piwnicach, które są wykopane w głębi Góry Zamkowej. Duża wilgotność oraz niska temperatura w tym miejscu pozwalały na długoterminowe przechowywanie lodu, pochodzącego z pobliskich zbiorników, aż do lata.

Obecnie lodowy tunel został przekształcony w leżakownię, która jest wykorzystywana do dojrzewania piwa.

Browar Zamkowy Cieszyn jest jednym z trzech browarów w Polsce, które prowadzą fermentację w otwartych kadziach, co czyni go wyjątkowym w skali kraju.

Co więcej, podczas II wojny światowej w tym browarze istniały również cele więzienne, co dodaje mu historycznego znaczenia.

Aż około 70% powierzchni browaru znajduje się poniżej poziomu ziemi, co świadczy o jego unikatowej konstrukcji.

---

Oceń: Browar Zamkowy Cieszyn

---