Cieszyńska Wenecja

---

Pochodzenie nazwy

Nie jest do końca jasne, kiedy pojęcie Cieszyńska Wenecja zaczęło funkcjonować w codziennym języku. Termin ten zyskał popularność dzięki porównaniu cieszyńskiej uliczki, usytuowanej wzdłuż sztucznego cieku wodnego, z malowniczymi kanałami włoskiej Wenecji. Ta malownicza przestrzeń, z kilkunastoma mostkami, przypomina atmosferę znaną z Wenecji.

Co ciekawe, nie istnieje żaden urzędowy dokument, który by precyzował moment pojawienia się tego określenia. Niemniej jednak, przyjmuje się, że Cieszyńska Wenecja zaczęła być używana w drugiej połowie XX wieku. Warto zaznaczyć, że termin Przykopa oraz Młynówka dotyczył sztucznego cieku, który toczył się u podnóża skarp, na których usytuowano Cieszyn.

W miarę upływu czasu nazwy te zaczęły odnosić się do Przedmieścia Cieszyna, a później do konkretnej dzielnicy. Dzielnicę Przykopa tworzyły obecne ulice: Przykopa, 3 Maja, Zamkowa oraz rzeka Olza.

Rejestr zabytków

Znaczna część architektury Cieszyńskiej Wenecji została zaliczona do Rejestru Zabytków Województwa Śląskiego, co podkreśla jej wyjątkowe znaczenie historyczne i kulturalne.

• ulica Przykopa, z murami oporowymi, wiek XVIII/XIX (nr rej.: A-442/86 z 11.07.1986),
• dom, ul. Przykopa 14, XIX wiek (nr rej.: 911/68 z 29.07.1968 oraz A-218/77 z 1.12.1977),
• dom, ul. Przykopa 15, XIX wiek (nr rej.: 912/68 z 29.07.1968 oraz A-219/77 z 1.12.1977),
• dom, ul. Przykopa 17, rok 1790 (nr rej.: 913/68 z 29.07.1968 oraz A-220/77),
• dom, ul. Przykopa 25, wiek XVIII, XIX i XX (nr rej.: 914/68 z 29.11.1968 oraz A-221/77 z 1.12.1977).

Najstarsze elementy tej zabudowy pochodzą z drugiej połowy XVIII wieku oraz z pierwszej połowy XIX wieku. Najstarszym zachowanym obiektem w tej okolicy jest portal znajdujący się przy zejściu do piwnicy budynku nr 26, którego datowanie wskazuje na XVI lub XVII wiek.

Historia i rozwój

Historia Przedmieścia Przykopa sięga XVI wieku, kiedy to na tym obszarze istniało gospodarstwo rolne. W drugiej połowie XVII wieku nastąpiła jego parcelacja, co miało kluczowe znaczenie dla rozwoju tej części terenów otaczających Cieszyn. W końcówce XVII wieku, Przedmieście Przykopa pojawiło się w urbarzach – księgach gospodarczych komory cieszyńskiej, prowadzonej dla Habsburgów. Opis z urbarzu z 1692 roku wskazuje, że obszar ten był określany jako: Bey der Wasser thor und an den Mühlgraben, co znaczy koło bramy Wodnej i nad Młynówką.

W tym dokumencie zarejestrowano aż 35 właścicieli nieruchomości. Z kolei w spisie z 1830 roku odnotowano 65 gospodarstw domowych w 42 domach, co skutkowało populacją wynoszącą 290 mieszkańców. Dnia 20 marca 1849 roku, na podstawie ustawy gminnej, Przykopa została przyłączona do administracyjnych granic Cieszyna, stając się tym samym częścią miasta. W drugiej połowie XIX wieku, między 1880 a 1910 rokiem w czterech kolejnych spisach, nieustannie rosła liczba nieruchomości, wynosząc 50 do 54, a liczba mieszkańców zwiększyła się z 561 do 669.

Już od XVI wieku, wzdłuż Młynówki zamieszkiwali stopniowo rzemieślnicy, tacy jak garncarze, sukiennicy, farbiarze, tkacze, a także kowale. Ich budynki często pełniły rolę mieszkalną, a część z nich była wykorzystywana wyłącznie na warsztaty, jak choćby garbarnia rodziny Steffanów w XVIII stuleciu. Ciekawym faktem jest, że w średniowieczu, blisko tzw. Bramy Wodnej oraz mostu w sąsiedztwie zamku, znajdowała się łaźnia, która działała od końca XIV wieku do lat siedemdziesiątych XVI wieku, kiedy przeniesiono ją na ul. Srebrną.

W drugiej połowie XVIII wieku powstała rzeźnia, zbudowana dla Komory Cieszyńskiej Habsburgów. Gdy rzeźnia podupadła z powodu silnej konkurencji, została wykupiona w 1889 roku przez Komitet do spraw budowy Łaźni w Cieszynie. Na jej miejscu wzniesiono nowy budynek łaźni – Cesarskie Łaźnie w Cieszynie, które później przekształcono na Łaźnię Miejską, według projektu cieszyńskiego architekta Alojzego Jedeka. Obiekt ten był głównym miejscem dostępu do publicznych zakładów kąpielowych, pełniąc ważną rolę w zapewnieniu higieny mieszkańcom Cieszyna, aż do likwidacji łaźni w 1976 roku, po otwarciu nowych obiektów przy ul. Liburnia.

Wśród istotnych obiektów Przedmieścia Przykopa wyróżniał się tzw. Wielki Młyn, którego zapis znalazł się w dokumencie księcia cieszyńskiego Przemysława II z 1461 roku. W okolicy młyna mieściły się stodoły książęce wykorzystywane jako magazyny zboża i mąki. Młyn wodny, wykorzystywał nurt Młynówki, miażdżąc zboża i kasze pochodzące z okolicznych folwarków książęcych. Wydobyta mąka była sprzedawana lub stosowana w kuchni zamkowej. Po kilku pożarach w drugiej połowie XVII wieku, młyn został zniszczony, a przywrócono go w XVIII wieku, funkcjonując aż do lat trzydziestych XX wieku. W 1932 roku młyn objęli żydowscy małżonkowie Leon i Maria Hochsteinn, którzy utkwił w nim elektrownię wodną. Po II wojnie światowej obiekt przeszedł pod zarząd Zakładów Przemysłu Dziewiarskiego Juwenia, a elektrownię usunięto w 1965 roku.

Na przełomie XIX wieku zaczęła się zmiana charakteru Przykopy z dzielnicy rzemieślniczej na teren przemysłowy. Pr pierwszą większą inwestycją była Garbarnia Skór Twardych i Miękkich Zygmunta Kohna, powstała w 1895 roku. Następnie wybudowano Fabrykę Mebli Żelaznych i Blach Jana Juraszka oraz firmę meblarską Jana Tomicy. Po 1945 roku Przykopa przeszła kolejną transformację – powstały trzy zakłady przemysłowe, takie jak Fabryka Maszyn Elektrycznych Celma, koncentrująca się na produkcji silników; Fabryka Farb i Lakierów, zlokalizowana w centralnej części dzielnicy Przykopa oraz Zakłady Juwenia, usytuowane od strony mostu Przyjaźni, na bazie firmy Kohnów.

Sztuka na Cieszyńskiej Wenecji

4 czerwca 2009 roku, na malowniczej Cieszyńskiej Wenecji, miała miejsce niezwykła odsłona sztuki teatralnej pod nazwą Karnawał Wenecki. To wyjątkowe przedstawienie zrealizowali utalentowani aktorzy z Teatru Gry i Ludzie z Katowic. Wydarzenie to było częścią „Off -sceny alternatywnej”, która odbywała się równolegle z XX edycją Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego „Bez Granic”.

Kolejnym istotnym wydarzeniem, które miało miejsce na Cieszyńskiej Wenecji, było biennale artystyczne, które odbyło się 26 kwietnia 2012 roku. Organizacja tego przedsięwzięcia została powierzona Fundacji Animacji Społeczno-Kulturalnej, która z sukcesem działa przy cieszyńskim Uniwersytecie Śląskim.

Legendy

Według lokalnych legend, Młynówka i sąsiadująca z nią rzeka Olza były mieszkańcami tajemniczych „utopców”. Postrzegane są jako duchy, które sprawowały kontrolę nad wodami rzek, stawów i potoków, a także jako topielcy, którzy zamieszkiwali te obszary.

Jedna z opowieści dotycząca tych niezwykłych stworzeń nosi tytuł „O utopcu” i rozgrywa się na Przedmieściu Przykopa.

---

Oceń: Cieszyńska Wenecja

---