Sąd Rejonowy i Zakład Karny w Cieszynie

---

Historia

Historia budynku, w którym obecnie mieści się Sąd Rejonowy w Cieszynie, sięga 1901 roku, kiedy to decyzję o budowie podjął Emanuel Harbich, pełniący funkcję prezesa Sądu Obwodowego. Zlecił on radcy budowlanemu Rudolfowi Langowi oraz cieszyńskiemu architektowi Eugeniuszowi Fuldzie opracowanie planów nowego obiektu.

Przyczyną tego przedsięwzięcia była niewystarczająca przestrzeń w dotychczasowych pomieszczeniach sądu, które mieściły się w ratuszu przy cieszyńskim Rynku. Nowy budynek miał stanąć przy ul. Garncarskiej, w bliskim sąsiedztwie istniejącego już więzienia. W realizacji projektu udział wzięła firma budowlana kierowana przez Eugeniusza Fuldy, natomiast prace wykończeniowe oraz wyposażenie biur zrealizowały zarówno wiedeńskie, jak i lokalne firmy cieszyńskie.

Uroczyste otwarcie budynku miało miejsce 2 grudnia 1905 roku, a wydarzenie to zbiegło się z 57. rocznicą wstąpienia na tron cesarza Franciszka Józefa I Habsburga, który wtedy był władcą Księstwa Cieszyńskiego. Cesarz odwiedził nowo powstały budynek sądu 2 września 1906 roku. Na pamiątkę tej wizyty przed frontem obiektu zasadzono dąb, który do dziś nosi nazwę „cesarski”.

Do momentu, gdy Cieszyn przeszedł pod polską administrację po I wojnie światowej, obiekt służył jako siedziba austriackiego Sądu Okręgowego, znanego jako Kreisgericht. W przeszłości nad oknem drugiego piętra umieszczony był cesarski dwugłowy orzeł oraz napis „K. K. KREISGE-RICHT”, co oznaczało „Cesarsko-królewski Sąd Obwodowy”. Obecnie, po latach użytkowania, budynek wciąż spełnia swoje zadania sądowe nieprzerwanie od momentu jego powstania.

Warto również dodać, że w 2005 roku przeprowadzono generalny remont, który pozwolił na rekonstrukcję fasad oraz wnętrz, przywracając tym samym historyczny urok tego ważnego miejsca.

Architektura

Projekt architektoniczny sądu, który znajduje się w Cieszynie, został zrealizowany dzięki współpracy dwóch utalentowanych architektów, Rudolfa Langa oraz Czesława Fuldy. Charakterystyczny budynek, o formie zbliżonej do kwadratu, mierzy 58 na 55 m i obejmuje wewnętrzny dziedziniec. Jego imponująca kubatura wynosi 5647 m³, a powierzchnia elewacji to 4467 m², co wraz z powierzchnią dziedzińców wynoszącą 1200 m², czyni go znaczącą budowlą w regionie.

Przyciągającym wzrok elementem jest główna fasada, na której odnajdziemy neobarokową dekorację. Składa się ona z boniowanego pasowego cokołu oraz okien zwieńczonych masywnym kluczem. Okna umieszczone na pierwszym i drugim piętrze są wzbogacone klasycznymi opaskami ze zwornikami, a ich lokalizacja między pionowymi boniowanymi lizenami nadaje całości harmonijny wygląd.

Warto zwrócić uwagę na centralny trójosiowy ryzalit, który wyróżnia się poprzez wejściową bramę zdobioną toporem oraz pękiem rózg liktorskich, co jednoznacznie symbolizuje wymiar sprawiedliwości. Dodatkowo, przerywany przyczółek przedstawił postacie puttów, które trzymają w rękach wagę i miecz – klasyczne atrybuty sprawiedliwości.

Budowla pokryta jest blaszanym dachem o dwóch spadkach, a środkowy ryzalit, dla podkreślenia jego znaczenia, zaopatrzono w wysoki dach mansardowy. Wnętrza są również imponujące, w tym westybul oraz trójbiegowa klatka schodowa, które ozdobiono klasycystycznymi arkadami, marmurowymi kolumnami oraz eleganckimi tralkowymi balustradami. W centralnym punkcie westybulu znajduje się dwumetrowa rzeźba wykonana z białego kanaryjskiego marmuru, reprezentująca boginię sprawiedliwości Temidę. Jej autor, Ernest Hegenbarth, nadał temu dziełu głęboką symbolikę, ukazując ją z mieczem i otwartą księgą w rękach, z oczami zakrytymi opaską, co symbolizuje ślepą sprawiedliwość.

Na prawo od wejścia znajduje się widoczna pamiątkowa tablica z zielonego szwedzkiego granitu. Napis, korzystający z języka niemieckiego, informuje o tym, że budynek został zrealizowany pod panowaniem cesarza Franciszka Józefa I w latach 1903–1905. Obecnie jest ona zastąpiona tablicą z 1928 roku, która dedykowana jest Feliksowi Bocheńskiemu, organizatorowi polskiego sądownictwa na Śląsku oraz pierwszemu polskiemu prezesowi Sądu Okręgowego w Cieszynie.

Warto również zauważyć, iż w budynku sądu znajduje się reprezentacyjna sala rozpraw. Jest ona przestronnym, dwukondygnacyjnym pomieszczeniem o wysokości 9 m oraz wymiarach 15 na 9,5 m. Charakteryzuje się ona arkadowymi oknami umiejscowionymi w jednej z dłuższych ścian, które w połączeniu z dekoracyjnymi ślepymi arkadami na pozostałych ścianach tworzą unikalny efekt wizualny. W jednej z arkad umieszczono portret cesarza Franciszka Józefa I w stroju koronacyjnym, którego autorem jest malarz Alojz Schwinger z Grazu.

Salę nakryto zwierciadlanym sklepieniem, które wypełniają półokrągłe lunety, a całość wzbogacono wysokimi boazeriami, portalami oraz trybuną sądową. Dodatkowo, dla wygody publiczności wzniesiono schodkowo ławy, co czyni tę przestrzeń jeszcze bardziej funkcjonalną.

Zakład Karny przy Sądzie Rejonowym w Cieszynie

Zakład Karny w Cieszynie to zamknięta jednostka penitencjarna, zlokalizowana w sercu miasta, przy ul. Bolesława Chrobrego 2, co czyni go sąsiadem Sądu Rejonowego. Historia tego obiektu sięga 1896 roku, kiedy to został oddany do użytku, a od 15 października 1987 roku widnieje w rejestrze zabytków województwa śląskiego z numerem rejestrowym A-533/87, tym samym co zabytek Sądu Rejonowego.

Jednostka dysponuje 406 miejscami przeznaczonymi głównie dla recydywistów, a także posiada oddział dla tymczasowo aresztowanych, którzy są w dyspozycji: Sądu Rejonowego w Cieszynie, Prokuratury Rejonowej w Cieszynie, sądu w Jastrzębiu-Zdroju oraz prokuratury w tym mieście. Wszystko zaczęło się od planów budowy więzienia, które zostały sporządzone przez władze austriackie w listopadzie 1858 roku, a sama budowa rozpoczęła się w marcu 1881 roku.

W okresie międzywojennym, cieszyńskie więzienie miało status I kategorii. Podczas II wojny światowej obiekt ten był przekształcony w oddział karny oraz śledczy, skąd osadzeni byli transferowani do innych miejsc uwięzienia oraz obozów koncentracyjnych. W latach okupacji, więzienie to przyjęło ponad 12 tysięcy osób. W mniejszych celach mogło się znajdować do siedmiu skazanych, natomiast większe pomieszczenia mogły pomieścić kilkadziesiąt osób. Cele były ogrzewane piecami kaflowymi, a w dużych pomieszczeniach oświetlenie zapewniały lampy gazowe.

Na terenie zakładu karnego znajdowały się również różnorodne obiekty, takie jak: świniarnia, stolarnia, pracownia koszykarska, wytwórnia makaronu oraz garaże, a także dwie kaplice – katolicka i ewangelicka. W połowie lat 50. w wyodrębnionej części zakładu otwarto także Szpital Chorób Płucnych.

W latach osiemdziesiątych więzienie przeszło gruntowny remont, który obejmował modernizację sieci kanalizacyjnej, wodnej oraz elektrycznej. Do każdej celi wprowadzono ciepłą wodę, a w oddziałach szpitalnych zainstalowano odrębne ubikacje z umywalkami. W 1992 roku wyodrębniono część zakładu przeznaczoną dla tymczasowo aresztowanych. W sekcji penitencjarnej dla osadzonych dostępnych było 155 pomieszczeń, a osadzeni mieli do dyspozycji trzy świetlice oraz dwa punkty biblioteczne.

Od momentu remontu więzienie korzysta z miejskiej sieci grzewczej. W latach 2005 – 2007 powierzchnia mieszkalna dla osadzonych zyskała kolejny gruntowny remont, w którego ramach m.in. utworzono kantynę, wyremontowano bibliotekę oraz kaplicę. W 2005 roku zlikwidowano Szpital Chorób Płucnych, co przyczyniło się do zwiększenia pojemności obiektu do 406 miejsc. Każda cela została wyposażona w zamykane kąciki sanitarne i głośniki radiowe, a także domofony, umożliwiające kontakt z funkcjonariuszami.

Na przykład w 2008 roku więźniowie angażowali się w prace dla Miejskiego Zarządu Dróg w Cieszynie. W nieodpłatnych, interwencyjnych działaniach brało udział od sześciu do ośmiu skazanych, którzy zajmowali się m.in. czyszczeniem rowów melioracyjnych oraz sprzątaniem. W 2009 roku na murach więzienia zorganizowano Wideoinstalację przez autorów Jarosława Skutnika i Adama Molendę, w ramach XX Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego Bez granic.

Również w 2009 roku, więźniowie przyczynili się do porządkowania starego cmentarza żydowskiego w Cieszynie przy ulicy Hażlaskiej, gdzie osoby skazane pracowały pod mniejszym dozorem. Grupy liczące od siedmiu do dziesięciu osób pracowały nad układaniem macew oraz sprzątaniem zarośniętego terenu.

23 października 2013 roku, w cieszyńskim zakładzie karnym, odbyło się teatralne przedstawienie „Osadzony”, które było oparte na opowieści Daniela Smętka. Spektakl był realizowany przy wsparciu Uniwersytetu Śląskiego Filii w Cieszynie oraz Zakładu Karnego w Cieszynie, pod artystycznym kierunkiem Bogusława Słupczyńskiego.

---

Oceń: Sąd Rejonowy i Zakład Karny w Cieszynie

---