Parafia Ewangelicko-Augsburska w Cieszynie

Zbory

Parafia Ewangelicko-Augsburska w Cieszynie jest ważnym punktem w życiu duchowym lokalnej społeczności. To luterańska wspólnota religijna, która mieści się w malowniczej Cieszynie, a jej pełna nazwa nawiązuje do tradycji ewangelicko-augsburskiej.

Parafia jest częścią większej struktury adminis-tracyjnej, należąc do diecezji cieszyńskiej, która koordynuje działalność społeczności luterańskich w regionie. Jej siedziba znajduje się przy placu Kościelnym, który jest miejscem wielu wydarzeń religijnych oraz spotkań parafialnych.

Co więcej, wspólnota ta, poza samym Cieszynem, obejmuje również okoliczne miejscowości, dzięki czemu jej działalność wykracza daleko poza granice miasta. W 2005 roku parafia zrzeszała około 6650 wiernych, co świadczy o jej znaczeniu i renomie wśród mieszkańców regionu.

Historia

Okres reformacji to czas, kiedy znaczna część ludności Cieszyna oraz Śląska Cieszyńskiego przyjęła wyznanie luterańskie, co wiązało się z zajmowaniem miejscowych kościołów w celach liturgicznych. W latach 1610–1654 kościoły często przechodziły z rąk do rąk, co znacznie komplikowało sytuację wyznaniową. W 1654 roku wprowadzono ostateczny zakaz odprawiania nabożeństw oraz skonfiskowano Biblię oraz inne książki religijne. Mimo to, wiara luterańska znalazła głębokie zakorzenienie wśród lokalnej społeczności, co prowadziło do organizacji potajemnych nabożeństw w Beskidach, w tzw. “leśnych kościołach”, takich jak na przykład na Równicy w Ustroniu, a także w Spowiedzisku w Lesznej Górnej oraz Wysokim w Jaworzu. Pewna grupa wiernych zdecydowała się na ucieczkę do bardziej tolerancyjnego Bielska oraz Żywiecczyzny.

Poprawa sytuacji miała miejsce po podpisaniu ugody altransztadzkiej przez Józefa I oraz Karola XII w 1707 roku. Umożliwiła ona ewangelikom na Śląsku budowę sześciu “kościołów łaski”, w tym Kościoła Jezusowego w Cieszynie, który stał się centrum nowo powstałego w 1709 roku zboru (parafii). Pierwszym pastorem wybrano Jana Muthmanna, pochodzącego z Reinersdorfu w księstwie brzeskim, który do tej pory pełnił funkcję diakona w Wołczynie w księstwie opolskim. Zbór był pod nadzorem konsystorza w Brzegu, gdzie egzaminowano przyszłych pastorów pomocniczych. Wierni początkowo przybywali nie tylko z Śląska Cieszyńskiego, ale także z przyległych regionów Moraw, Śląska Opawskiego oraz innych obszarów Górnego Śląska, a także z Białej. Pastor Muthmann oraz kuratorzy szacowali liczbę wiernych na około 40 000, choć liczba ta mogła być nieco zawyżona.

W 1711 roku do pomocy pastorowi Muthmannowi przydzielono Krystiana Hentschla, który pełnił funkcję w Cieszynie do 1740 roku, a później Gotfryda Schmidta z Oleśnicy na Dolnym Śląsku, który działał w latach 1712–1735. Obu pastorów potwierdzono zatwierdzeniem cesarskim. Warto zauważyć, że wiele nowych posługujących, często nauczycieli, też uzupełniało zespół pastorów, co zapewniło obsługę duchową dla lokalnej społeczności. W 1719 roku Johann Adam Steinmetz został głównym pastorem oraz inspektorem szkolnym zboru, pełniąc funkcję do 1730 roku.

W kolejnych latach pojawiły się zarzuty dotyczące pietyzmu wręcz oskarżenia, co prowadziło do śledztw, procesów i wygnania pięciu pastorów dnia 22 maja 1730 roku. Ich miejsce zajęli Krystian Wilhelm Henrici (1733–1759), Jan Fryderyk Richter (1733–1737) oraz Jan Krieger (1733–1761). Wojny śląskie w 1742 roku sprawiły, że duża część Śląska przeszła pod panowanie Królestwa Prus, co ograniczyło działalność kościoła cieszyńskiego. Granice oddzieliły również Cieszyn od brzeskiego konsystorza. Sytuacja ta doprowadziła do powołania konsystorza w Cieszynie ropustrowanego katolików edyktem cesarzowej Marii Teresy z 19 grudnia 1743 roku.

W 1781 roku cesarz Józef II wydaje “Patent Tolerancyjny”, który zezwolił luteranom, ewangelikom reformowanym oraz prawosławnym na praktykowanie swojego wyznania. Po jego wprowadzeniu powstały nowe parafie w regionie, takie jak Bielsko, Jaworze, Błędowice, Ligotka Kameralna, Wisła, oraz Bystrzyca w 1782 roku, a także Ustroń w 1783 oraz Goleszów i Nawsie w 1785 roku. Patent Tolerancyjny ustanowił także formalną strukturę Kościoła ewangelickiego w Przedlitawii. Wszystkie zbiory były podległe nowemu konsystorzowi, który powstał w 1784 roku w Cieszynie, a następnie przeniesiono go do Wiednia w 1785 roku. Powstała superintendentura dla Moraw, Śląska i Galicji, a jej pierwszym superintendentem został pasterz cieszyński Jan Traugott Bartelmus. W 1807 roku wprowadzono seniorat śląski, który z czasem zjednoczył wszystkie zbory na Śląsku Austriackim.

W wyniku rewolucji w latach 1848–1849 luteranie zyskali równouprawnienie z katolikami. Na podstawie “Patentu Protestanckiego”, wydanego w 1861 roku przez cesarza Franciszka Józefa I, Kościół ewangelicki w Austrii uzyskał prawny byt. Równouprawnienie sprzyjało dalszemu tworzeniu nowych parafii, także z parafii cieszyńskiej. Schematyzm kościelny z 1875 roku ukazuje, że zbór obejmował Cieszyn oraz okoliczne miejscowości, takie jak Bażanowice, Błogocice, Bobrek, Boguszowice, Brzezówka, Dzięgielów, Gułdowy, Gumna, Hażlach, Kalembice, Kocobędz, Kojkowice, Koniaków, Końska, Kostkowice, Koty, Krasna, Leszna Dolna, Łąki, Ligota Alodialna, Marklowice, Mistrzowice, Mnisztwo, Mosty, Niebory, Ogrodzona, Olbrachcice, Podobora, Pastwiska, Puńców, Ropica, Rudów, Sibica, Stanisłowice, Trzanowice, Trzycież oraz Wielopole, zamieszkane przez około 12 000 luteran.

W 1887 roku, w trosce o przeciążony stary przykościelny cmentarz, powstał nowy cmentarz przy ul. Bielskiej. W 1892 roku utworzono filię w Trzyńcu, która od 1902 roku stała się samodzielnym zborem. Do roku 1909 parafia cieszyńska obejmowała 33 miejscowości: miasto Cieszyn, Bażanowice, Bobrek, Brzezówka, Dzięgielów, Gumna, Grodziszcze, Hażlach, Kaczyce, Kojkowice, Końska (część), Kocobędz, Kostkowice, Krasna, Łąki, Mistrzowice, Mosty, Mnisztwo, Niebory, Olbrachcice, Ogrodzona, Pastwiska, Pogwizdów (z Marklowicami), Puńców, Ropica, Sibica, Trzanowice, Trzycież, Wielopole, Zamarski oraz Żuków Dolny i Górny, gdzie mieszkało według spisu austriackiego około 17 130 ewangelików, co stanowiło 32% wszystkich mieszkańców.

W 1920 roku doszło do poważnego kryzysu granicznego o Śląsk Cieszyński między Czechosłowacją a Polską, co zaowocowało podziałem terytorium parafii granicą państwową. Siedziba parafii pozostała w Polsce, podczas gdy znaczna część zborowników znalazła się po stronie czeskiej. W 1918 roku w Cieszynie ustanowiono seniorat, który obejmował wszystkie parafie Śląska Cieszyńskiego do roku 1920, kiedy to nastąpiło przekazanie administracji zborów pod Konsystorz Ewangelicko-Augsburski w Warszawie, co było wynikiem starań ks. Franciszka Michejdy oraz Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego.

W 1925 roku parafia zliczała 8848 wiernych, zaś w 1937 roku liczba ta wzrosła do 9 tysięcy. W 1936 roku seniorat w Cieszynie przekształcono w diecezję i ta forma przetrwała do dziś. 1 września 2005 roku parafia powiększyła się o samodzielną jednostkę w Dzięgielowie. W roku 2006 parafia liczyła 6903 wiernych, natomiast w 2013 roku jej liczba zwiększyła się do 6932 członków.

Pastorzy (proboszczowie) i wikariusze (lista niepełna)

Okres reformacyjny

W historii parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Cieszynie, okres reformacyjny był czasem dużej aktywności duchowej oraz teologicznej. W tym okresie na czoło wysuwali się następujący pastorzy:

  • Jerzy Cruciger,
  • Andrzej Orttel,
  • Salomon Wagner,
  • Jerzy Wolfius,
  • Daniel Vocatius,
  • Daniel Rurich,
  • Tymoteusz Łowczany.

Od 1709

Po 1709 roku, parafia przeszła w jeszcze bardziej dynamiczny rozwój, a lista pastorów, którzy pełnili swoje posługi, jest następująca:

  • Jan Muthmann (1709–1730),
  • Krzysztof Voight (1709–1710),
  • Mateusz Platani (1709–1710),
  • Jakub Jokisch (1709–1710),
  • Krystian Wilhelm Schneider (1709–1710),
  • Krystian Hentschel (1710–1740),
  • Jerzy Wilhelm Kloch z Kornic (1711–1719),
  • Gottfryd Schmidt (1712–1735),
  • Jan Adam Steinmetz (1719–1730),
  • Samuel Ludwik Zasadius (1720–1730),
  • Krystian Wilhelm Henrici (1733–1759),
  • Jan Fryderyk Richter (1733–1737),
  • Jan Krieger (1733–1761),
  • Tobiasz Schubert (1736–1780),
  • Jan E. Fabri (1738–1749),
  • Jan Gottfryd Schuchardt (1740–1759),
  • Andrzej Machal (1741–1749),
  • Traugott Bartelmuss (1760–1809),
  • Tomasz Homann (1765–1769),
  • Jan Glaubegott Leberecht Fabri (1765–1800),
  • Jan Kłapsia (1800–1808),
  • Franciszek Ludwik Andresky (1807–1813),
  • Henryk Juliusz Kotschy (1808–1834),
  • Samuel Schimko (1810–1834),
  • Jan Jerzy Lumnitzer (1817–1824),
  • Krystian Sittig (po 1824) I pastor,
  • Andrzej Źlik (1834–1865) I pastor,
  • Gustaw Henryk Kłapsia (1836–1865) I pastor,
  • Arnold Źlik (od 1865) I pastor,
  • Leopold Marcin Otto (1866–1875) I pastor,
  • Teodor Karol Haase (1876–1909) I pastor,
  • Karol Kulisz (1920–1940) I pastor,
  • Jerzy Badura (1940–1945) I pastor,
  • Oskar Michejda (1945–1962) proboszcz,
  • Artur Gerwin (1945–1967) proboszcz,
  • Tadeusz Terlik (1953–1960) wikariusz,
  • Alfred Jagucki (1963–1981) proboszcz,
  • Jan Melcer (1959–2001) proboszcz,
  • Emil Gajdacz (1970–2005) proboszcz pomocniczy,
  • Jan Gross (1973–1978) wikariusz,
  • Janusz Sikora (1978–2019) proboszcz,
  • Edwin Pech (1987–1990) wikariusz,
  • Szklorz Gustaw (1990–2001) wikariusz,
  • Alfred Borski (1992–2002) wikariusz,
  • Kornel Undas (1996–2003) wikariusz,
  • Chudecki Tomasz (1999–) proboszcz pomocniczy,
  • Dariusz Madzia (2002–2006), (2010–2019) wikariusz,
  • Bogusław Juroszek (2003–2007) wikariusz,
  • Wojciech Pracki (2006–2010) wikariusz,
  • Grzegorz Brudny (2006–2013) wikariusz,
  • Łukasz Gaś (2011–2023) wikariusz,
  • Marcin Podżorski (2014–2021) wikariusz,
  • Marcin Brzóska (2019–) proboszcz,
  • Jan Sztwiertnia (2019–2021) wikariusz,
  • Bogusław Sebesta (2020–2022) wikariusz,
  • Mateusz Mendroch (2021–) wikariusz.

Przypisy

  1. Dzięgielów: Nowa parafia ewangelicka [online], wiara.pl [dostęp 15.01.2024 r.]
  2. BłażejB. Guzy BłażejB., Funkcjonowanie Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w powiecie cieszyńskim (na przykładzie Cieszyna, Wisły i Drogomyśla), Kraków: Uniwersytet Jagielloński, Wydział Biologii i Nauk o Ziemi, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, 2014, s. 25 [dostęp 15.01.2024 r.]
  3. Stefan Król: Śląsk Cieszyński w latach 1918–1945. Krzysztof Nowak (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2015, s. 251. ISBN 978-83-935147-5-5.
  4. Dzieje Cieszyna od pradziejów do czasów współczesnych. T. 3: Cieszyn od Wiosny Ludów do III Rzeczypospolitej. Cieszyn: Książnica Cieszyńska, 2010, s. 50. ISBN 978-83-927052-6-0.
  5. Janusz Spyra: Śląsk Cieszyński w okresie 1653–1848. Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2012, s. 315. ISBN 978-83-935147-1-7.
  6. Księgi metrykalne (4): Parafia ewangelicko-augsburska w Cieszynie. [w:] Przodkowie z Cieszyna – Poszukiwania genealogiczne na Śląsku Cieszyńskim [on-line]. 04.09.2012 r. [dostęp 22.09.2013 r.]
  7. Dodatek do gazety Głos Ziemi Cieszyńskiej nr. 46 z 18.11.2005 r. pt. „Panorama Parafii Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego”
  8. Informacje o parafii na stronie diecezji cieszyńskiej.

Oceń: Parafia Ewangelicko-Augsburska w Cieszynie

★★★★★
Średnia ocena:4.93 Liczba ocen:13