Książnica Cieszyńska

---

Historia

Zabytkowe kolekcje biblioteczne, które aktualnie stanowią część Książnicy Cieszyńskiej, zostały zintegrowane w latach trzydziestych XX wieku w ramach ówczesnego Muzeum Miejskiego. W strukturze tej instytucji muzealnej pozostawały do roku 1960, gdy nastąpiło ich wydzielenie i przekształcenie w terenowy Oddział Zabytkowy Biblioteki Śląskiej w Katowicach.

W 1988 roku Biblioteka Śląska podjęła decyzję o rezygnacji z dalszej opieki nad cieszyńskimi zbiorami, które zostały przekazane do Miejskiej Biblioteki Publicznej w Cieszynie. Zbiory te były przechowywane w nieodpowiednich warunkach, co przyczyniło się do ich stopniowej degradacji fizycznej, a ich znaczenie naukowe i kulturalne uległo marginalizacji. Wiele książek nie było ujętych w żadnej ewidencji, a istniejące katalogi i inwentarze nie spełniały współczesnych standardów.

Aby poprawić tę sytuację, po kilkuletnich przygotowaniach, 1 stycznia 1994 roku rozpoczęła swoją działalność Książnica Cieszyńska. Na początku funkcjonowała w lokalach zastępczych, jednak w 1999 roku przeniosła się do swojej obecnej siedziby przy ulicy Menniczej 46 w Cieszynie.

Siedziba

Kamienica usytuowana przy ulicy Menniczej 46 wyróżnia się jako jedna z najważniejszych i najbardziej reprezentacyjnych budowli w Cieszynie. Obiekt ten znajduje się w historycznym centrum miasta, tuż obok pozostałości dawnych murów miejskich, w obszarze oryginalnej zabudowy.

Budynek powszechnie znany jako „mennica”, jest często kojarzony z mennicą cieszyńskich Piastów, chociaż według źródeł monetarnych, produkcja pieniędzy miała miejsce tu wyłącznie w latach 1647–1655. Kolejna nazwa budowli – „pałac Bludowskich” – odnosi się do Jerzego Fryderyka hrabiego Bludowskiego z Dolnych Błędowic, który nabył nieruchomość w 1704 roku i przekształcił ją do formy przypominającej obecną, kończąc prace w 1719 roku.

W 1889 roku kamienica przeszła w ręce rodziny Scholtisów (Szołtysów), ostatnich prywatnych właścicieli obiektu. W 1902 roku elewacja frontowa zyskała dodatkową, pseudorokokową dekorację. Po wielu latach użytkowania, w 1983 roku, budynek został nabyty przez miasto z uwagi na jego zły stan techniczny. W 1993 roku podjęto decyzję o przystosowaniu go do potrzeb Książnicy Cieszyńskiej, co zakończyło się gruntownym remontem.

Prace modernizacyjne zostały zrealizowane według projektu inżyniera architektury Krzysztofa Barysza, a w ich trakcie dobudowano nowoczesny segment przeznaczony na cele biblioteczne. Przebudowa miała miejsce w latach 1995–2001, łącząc historyczne elementy architektury z nowatorskimi rozwiązaniami przestrzennymi.

Obiekt zajmuje powierzchnię około 2700 m², z czego 695 m² to przestrzeń magazynowa. W Książnicy znajdują się dwie czytelnie: ogólna oraz zbiorów specjalnych, a także cztery magazyny (z czego dwa mają regały kompaktowe). W obiekcie znajdują się również dwie pracownie konserwacji (suszenia i mokra), introligatornia oraz liczne pomieszczenia biurowe i magazynki podręczne, a także sala konferencyjna z odpowiednim zapleczem.

Do budynku przynależy kompleks pomieszczeń związanych z dezynfekcją, a także sale ekspozycyjne. Warto zaznaczyć, że Książnica wyposażona jest w zaawansowane systemy przeciwpożarowe oraz przeciwwłamaniowe, a niektóre części budynku chronione są przez kontrolę dostępu.

Zbiory

Liczba woluminów zgromadzonych w Książnicy Cieszyńskiej przekracza 130 000 dzieł drukowanych, w tym około 18 500 starych druków i 51 inkunabułów. Ponadto, biblioteka posiada blisko 17 000 jednostek ewidencyjnych rękopisów. W skład jej zbiorów wchodzą przede wszystkim wyjątkowe kolekcje historyczne, które powstały w Cieszynie w okresie od XVIII do XX wieku.

Najstarszym i najcenniejszym zbiorem w tej bibliotece jest księgozbiór ks. Leopolda Jana Szersznika. Miejsce jego pierwotnego gromadzenia książek miało miejsce w otwartej w 1802 roku pierwszej publicznej bibliotece na Górnym Śląsku, która należała do najstarszych w całej monarchii habsburskiej. Zgromadził on około 15 tysięcy woluminów, w tym około 11 tysięcy starych druków, 39 inkunabułów oraz 9 średniowiecznych rękopisów.

Inne historyczne zbiory to:

• biblioteka Czytelni Ludowej, która liczy około 17 000 woluminów, w tym około 2000 starych druków i 7 inkunabułów,
• biblioteka Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego z około 10 000 woluminów, w tym 500 starych druków oraz około 9000 jednostek inwentarzowych archiwaliów,
• księgozbiór Tadeusza Regera, który obejmuje około 7000 woluminów i około 5500 jednostek inwentarzowych archiwaliów,
• bibliotekę Józefa Ignacego Kraszewskiego, posiadającą 14 500 woluminów XIX-wiecznych oraz około 1000 starych druków,
• największą bibliotekę pomuzealną, która składa się z około 27 500 druków zwartych wydanych po 1800 roku, 500 druków starych oraz kilku tysięcy roczników czasopism.

Od roku 2003, w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej znajduje się również biblioteka Dekanatu, będąca własnością parafii Św. Marii Magdaleny w Cieszynie, która liczy 4253 woluminów, w tym 5 inkunabułów.

Aktualny księgozbiór zawiera dzisiaj około 39 tysięcy tytułów książek i jest systematycznie poszerzany. Oferuje różnorodne publikacje dotyczące Śląska, ze szczególnym uwzględnieniem Śląska Cieszyńskiego, wydane zarówno w Polsce, jak i w Niemczech oraz Czechach. W zbiory wchodzą również pozycje z zakresu bibliologii, co jest pomocne w opracowywaniu zasobów historycznych.

Warto dodać, że Książnica zawiera także kluczowe opracowania dotyczące nauk humanistycznych, takich jak historia, sztuka, literaturoznawstwo, językoznawstwo, filozofia oraz pedagogika. Nie brakuje również licznych bibliografii, słowników oraz encyklopedii.

W zbiorach biblioteki znajdują się m.in. rękopiśmienny kodeks Proroków cieszyńskich (NT 1418 / Prorocy 1439) oraz unikalne pierwsze wydanie Nowego Testamentu autorstwa Marcina Lutra z roku 1522.

Działalność

Książnica Cieszyńska, w ścisłej współpracy z takimi instytucjami, jak cieszyński oddział Archiwum Państwowego w Katowicach oraz Biblioteka i Archiwum im. Tschammera przy parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Cieszynie, Archiwum i Biblioteka Konwentu Zakonu Bonifratrów w Cieszynie, a także Biblioteka Muzeum Śląska Cieszyńskiego, zrealizowała w latach 2007–2010 projekt pod nazwą „Ochrona i konserwacja cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego”. Jego głównym założeniem było kompleksowe zabezpieczenie cennych zbiorów oraz stworzenie warunków, które zapewnią im długotrwałe bezpieczeństwo oraz umożliwią włączenie tych zasobów do obiegu naukowego i kulturalnego.

Dzięki temu przedsięwzięciu, placówki zostały odpowiednio wyremontowane oraz wyposażone w nowoczesną infrastrukturę techniczną. Zbiory, które posiadały, zostały poddane konserwacji, a ich znacząca część została zdigitalizowana. Równocześnie, przy parafii Ewangelicko-Augsburskiej powstało Muzeum Protestantyzmu na Śląsku Cieszyńskim. Dodatkowo, otwarta została edukacyjno-turystyczna trasa o nazwie „Szlak cieszyńskich archiwów i bibliotek zabytkowych”, która została wzbogacona o zestaw wydanych przewodników oraz informatorów.

Od 23 stycznia 2009 r. Książnica Cieszyńska jest jednym z współtwórców Śląskiej Biblioteki Cyfrowej. Z danych wynika, że do grudnia 2018 r. opublikowała w Internecie ponad 11 000 publikacji, które były wykorzystywane przez użytkowników ok. 1,9 miliona razy. W ramach działalności zdigitalizowano m.in. cały zestaw cieszyńskich książek i czasopism powstałych przed rokiem 1939. Warto podkreślić, że przed przystąpieniem do ŚBC, Książnica prowadziła od 2003 roku projekt pilotażowy – Cieszyńską Bibliotekę Wirtualną.

Od 31 marca 2005 r. działa także internetowy Elektroniczny Słownik Biograficzny Śląska Cieszyńskiego, który zapewnia szybki dostęp do informacji na temat znanych postaci związanych z tym regionem. Obecnie słownik zawiera ok. 8200 haseł, co stanowi znaczną liczbę w porównaniu do największego tradycyjnego słownika, który zestawia 1200 nazwisk.

Od 2004 r. Książnica prowadzi wydawniczą serię źródłową zatytułowaną „Bibliotheca Tessinensis. Series Polonica”, która ma na celu upowszechnianie nieznanych i trudnodostępnych źródeł historycznych związanych z historią Śląska Cieszyńskiego. Obok niej, Ośrodek Dokumentacyjny Kongresu Polaków w Republice Czeskiej wydaje drugą podserię, oznaczoną podtytułem „Series Bohemica”. Książnica opracowała również bibliografie dotyczące książek cieszyńskich (1990–2001) oraz publicystyki historycznej opublikowanej w prasie Śląska Cieszyńskiego (1996–1999), które są dostępne w formie cyfrowej na stronie internetowej placówki. Na bieżąco biblioteka opracowuje także bibliografię zawartości „Kalendarza Cieszyńskiego”, która również jest udostępniana w formie katalogu online. Co więcej, bibliografia za lata 1985-2000 została wydana w formie książki.

Książnica Cieszyńska organizuje różnorodne wydarzenia, takie jak konferencje naukowe, wystawy eksponatów oraz prezentacje planszowe (do grudnia 2018 przygotowano około 100 takich wydarzeń). Oprócz tego, odbywają się wykłady dotyczące cennych zbiorów (44 prelekcje w latach 2015-2018), spotkania z autorami oraz mnóstwo imprez okolicznościowych, do których zalicza się Noc Muzeów, „Skarby z cieszyńskiej trówły” czy promocja regionalnych kalendarzy. Dodatkowo, oferowane są lekcje biblioteczne składające się z wykładów na temat historii regionu oraz historii książek, umożliwiające zobaczenie historycznych zbiorów. Biblioteka prowadzi także działalność wydawniczą, w ramach której do grudnia 2018 roku wydano 34 pozycje, oraz promuje nowoczesne formy czytelnictwa, takie jak e-booki i bookcrossing.

Książnica Cieszyńska intensywnie angażuje się w popularyzację historii Zaolzia oraz bieżących kwestii związanych z polską mniejszością na tym obszarze. W ramach tego działania, w latach 2011-2012 zrealizowano projekt „Zaolzie teraz”. Kluczowym partnerem Książnicy po stronie czeskiej jest Kongres Polaków w Republice Czeskiej.

---

Oceń: Książnica Cieszyńska

---