Herbert Czaja

---

Życiorys

Herbert Czaja przyszedł na świat w katolickiej rodzinie niemieckojęzycznej w niezwykle różnorodnym kulturowo Cieszynie, który wówczas znajdował się w granicach monarchii austro-węgierskiej. Po podziale Śląska Cieszyńskiego oraz samego Cieszyna w 1920 roku jego rodzina osiedliła się w polskiej części miasta, przyjmując tym samym obywatelstwo polskie.

Wczesne lata spędził w Skoczowie, skąd pochodził jego ojciec Albert. Tam ukończył niemiecką szkołę znacznej mniejszości. Ostatnim razem odwiedził Skoczów w 1996 roku, kiedy to, w towarzystwie żony i dwóch synów, z przyjemnością zobaczył swój rodzinny dom oraz grób rodziców. Z miastem tym pozostał związany do samego końca życia, a ostatni list, który wysłał, był zaadresowany do Skoczowa i zawierał wywiad dla „Gazety Skoczowskiej”, w którym z nostalgią wspominał swoje dzieciństwo.

Czaja uczęszczał do niemieckiego gimnazjum w Bielsku (znanego dzisiaj jako Bielsko-Biała), a w późniejszych latach zajął się studiowaniem germanistyki, historii i filozofii na uniwersytetach w Krakowie oraz Wiedniu. W latach trzydziestych XX wieku był aktywnym członkiem niemieckich organizacji studenckich, a także należał do Niemieckiej Chrześcijańskiej Partii Ludowej (Deutsche Christliche Volkspartei). Prócz tego, pracował jako nauczyciel w zachodniej części Górnego Śląska. W 1939 roku, na krótko przed wybuchem II wojny światowej, uzyskał doktorat na Uniwersytecie Jagiellońskim, a jego umiejętności językowe obejmowały biegle zarówno niemiecki, jak i polski.

Po tym, jak wschodni Śląsk został zajęty przez III Rzeszę, Czaja, będący etnicznym Niemcem, z urzędu uzyskał niemieckie obywatelstwo. Zdecydował się jednak odmówić przystąpienia do NSDAP, co skutkowało utratą pracy nauczyciela oraz asystenta na Uniwersytecie Jagiellońskim. Od października 1940 do marca 1941 pełnił funkcję dyrektora liceum w Zakopanem, a później, aż do maja 1942 roku, był w Przemyślu. W 1941 roku, wbrew wcześniejszym postanowieniom, wstąpił do nazistowskiej organizacji Wspólnota Niemiecka (Deutsche Gemeinschaft). Służył w Wehrmachcie od maja 1942 roku, a na początku 1945 uległ kontuzji.

Po zakończeniu wojny Czaja został oskarżony przez polskie władze komunistyczne o zdradę państwa i w 1946 roku został przymusowo wysiedlony. Osiedlił się w Stuttgarcie, w amerykańskiej strefie okupacyjnej.

W latach 1953–1990 był posłem Bundestagu Niemiec, reprezentując Unię Chrześcijańsko-Demokratyczną. Od 1969 roku pełnił rolę rzecznika Ziomkostwa Górnoślązaków, a w latach 1970–1974 przewodniczył Związkowi Wypędzonych. Przy tym, od 1948 roku aktywnie uczestniczył w pracach Centralnego Komitetu Niemieckich Katolików. W latach 70. i 80. XX wieku konsekwentnie sprzeciwiał się uznaniu granicy polsko-niemieckiej wzdłuż Odry i Nysy. W 1990 roku wyraził przekonanie, że zjednoczenie Niemiec nie jest pełne, gdyż nie obejmowało wschodnich prowincji z 1937 roku oraz zaproponował utworzenie na zachodnim terenie Polski obszaru autonomicznego, którego administracja miałaby być kontrolowana przez społeczność międzynarodową.

Po 1990 roku Czaja aktywnie dążył do pojednania polsko-niemieckiego, często odwiedzając Górny Śląsk i współpracując z lokalnymi władzami województwa opolskiego. Publicznie popierał ideę Centrum przeciwko Wypędzeniom, która miała symbolizować pojednanie oraz pokojowe współistnienie Polaków, Niemców i Czechów. Jednakże, kontrowersje wzbudziły niektóre stwierdzenia zamieszczone w jego książce „Unterwegs zum kleinsten Deutschland?”, dotyczące możliwości prawnego połączenia historycznych wschodnich niemieckich prowincji z Niemcami oraz tego, że wiele milionów Polaków w przeszłości mieszkało w niemieckim państwie, co mogłoby stać się faktem ponownie.

Czaja zmarł w 1997 roku w Stuttgarcie, pozostawiając żonę Ewę-Marię Reinhardt oraz dziesięcioro dzieci. W tym samym roku jedna z ulic w Stuttgarcie otrzymała nazwę Dr.-Herbert-Czaja-Weg. Jego najstarsza córka, Christine, obecnie pełni rolę wiceprezesa Ziomkostwa Śląskiego, a w 2003 roku wydana została biografia jego życia.

---

Oceń: Herbert Czaja

---