Janina Marcinkowa

---

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Janina Marcinkowa, córka Jerzego Olszana (prawdziwe nazwisko to Samiec) oraz Zofii z d. Firla, pochodziła z religijnej rodziny ewangelickiej. W dzieciństwie dorastała w Cieszynie, gdzie dopełniła edukacji w lokalnym gimnazjum. Po tym, jak wyszła za mąż, podczas okresu okupacji, rozpoczęła lekcje tańca scenicznego w Krakowie. W latach 1948–1951 kształciła się w Państwowym Ognisku Choreograficznym w Bielsku-Białej, które było prowadzone przez Elwirę Kamińską. Następnie, w latach 1960-1965, uczestniczyła w studium tanecznym, które miało miejsce przy Ministerstwie Kultury i Sztuki, oraz studiowała kinetografię Labana u wybitnego profesora Roderyka Lange, zdobywając w ten sposób odpowiednie kwalifikacje pedagogiczne. W 1962 roku rozpoczęła studia etnograficzne na Wydziale Filozoficzno-HistorycznymUniwersytetu Wrocławskiego, gdzie w 1967 roku obroniła pracę magisterską na temat „Tradycyjne tańce Beskidu Śląskiego”.

Działalność artystyczno-oświatowa

Rozpoczęła swoją karierę artystyczną w 1950 roku, podejmując pracę jako choreografka w niewielkim zespole tanecznym w Cieszynie. W 1953 roku zespół ten przekształcił się w Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Cieszyńskiej. Janina była współtwórczynią wielu spektakli folklorystycznych, a także współpracowała ze znaczącymi zespołami ludowymi w Polsce, takimi jak Śląsk oraz Mazowsze, a także z grupami zagranicznymi w Stanach Zjednoczonych i Zaolziu. Opracowała choreografie do różnych widowisk telewizyjnych, teatralnych i filmów fabularnych. Zajmowała się badaniami terenowymi nad tańcami ludowymi. W trakcie swojej kariery opublikowała szereg książek oraz liczne artykuły. Prowadziła również wykłady z zakresu kinetografii i tańców śląskich na Studium Tanecznym, które mieściło się w Departamencie Amatorskiego Ruchu Artystycznego Ministerstwa Kultury i Sztuki. Organizowała oraz prowadziła wiele kursów i warsztatów, w tym na Uniwersytecie Śląskim w Cieszynie, a także zasiadała w jury różnych festiwali. Pracowała w zespole aż do przejścia na emeryturę.

Janina zmarła 18 grudnia 1999 roku w Cieszynie i została pochowana na miejscowym cmentarzu ewangelickim. Po jej śmierci Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Cieszyńskiej nadał jej tytuł patronki zespołu.

Życie prywatne

W 1938 roku Janina zawarła związek małżeński z Kazimierzem Marcinkiem, urzędnikiem magistratu, z którym doczekała się czwórki dzieci: Krystyny Sobczyńskiej (z wykształcenia etnografki), Zofii Marcinek (choreografki), Janusza Marcinka oraz Anny Marcinek-Kępy (również choreografki). Razem z rodziną mieszkała w Cieszynie w domu ciotki męża, Stefanii Michejdowej, która była córką dr. Józefa Zaleskiego i żoną burmistrza Cieszyna, Władysława Michejdy.

Wybrane publikacje

Janina Marcinkowa to wybitna postać w dziedzinie folkloru oraz tradycyjnych tańców ludowych. Jej prace badawcze stanowią istotny wkład w zrozumienie kultury tanecznej polskiego regionu. Poniżej wymienione zostały niektóre z najważniejszych publikacji, które z pewnością odzwierciedlają jej zaangażowanie w tę dziedzinę.

• Marcinkowa J., Sobczyńska K., Folklor taneczny Beskidu Śląskiego, CPARA, Warszawa 1969,
• Marcinkowa J., Tańce ludowe Zagłębia Dąbrowskiego, Ziemia Będzińska, t. 4, s. 238-256, Będzin 1972,
• Marcinkowa J., Sobczyńska K., Pieśni, taniec i obrzędy Górnego Śląska, COMUK, Warszawa 1973,
• Marcinkowa J., Folklor taneczny regionu cieszyńskiego, w: Z zagadnień folkloru muzycznego na Śląsku Cieszyńskim, Prace naukowe UŚ, nr 141, s. 37-48, Katowice 1977,
• Marcinkowa J., Dances from Cieszyn, kinetograms and music, Documentary Dances Materials nr 4, Centre for Dance Studies, Jersey 1978,
• Marcinkowa J., Sobczyńska K., Byszewski W., Folklor Zagłębia Dąbrowskiego, COMUK, Warszawa 1983,
• Marcinkowa J., Tradycyjne tańce Pogórza i Beskidu Cieszyńskiego, „Górnośląski Almanach Muzyczny”, s. 67-82, Katowice 1988,
• Marcinkowa J., Tańce Beskidu i Pogórza Cieszyńskiego, Centrum Animacji Kultury, Warszawa 1996,
• Marcinkowa J., Kozoka bych tańcowała, w: Daniel Kadłubiec z zespołem, Płyniesz Olzo, Monografia Kultury Ludowej Śląska Cieszyńskiego, s. 147-163, Czeski Cieszyn 2016.

Wszystkie te prace są przykładem nie tylko wiedzy teoretycznej, ale także gruntownego zrozumienia praktycznych aspektów folkloru, co sprawia, że Janina Marcinkowa jest znana i ceniona w środowisku badaczy kultury ludowej.

Filmografia

Janina Marcinkowa ma za sobą bogaty dorobek artystyczny, który obejmuje szereg znaczących choreografii. Jej twórczość jest szczególnie widoczna w filmach oraz programach telewizyjnych, w których wniosła swoje umiejętności i pasję do tańca. Poniżej przedstawiamy najważniejsze osiągnięcia w jej karierze:

• 1959: Goiczek – choreografia do widowiska telewizyjnego,
• 1961: U nas hań downi – choreografia do widowiska telewizyjnego,
• 1962, 1963: Niedzielna biesiada – choreografia do widowiska telewizyjnego,
• 1964: Noc świętojańska – choreografia do widowiska telewizyjnego,
• 1964: Andrzejki – choreografia do widowiska telewizyjnego,
• 1965: Śląski kulig zapustowy – choreografia do widowiska telewizyjnego,
• 1966: Sobótki – choreografia do filmu, reż. Paweł Komorowski,
• 1969: Sól ziemi czarnej – choreografia do filmu, reż. Kazimierz Kutz,
• 1969: U Bregółów na Zawodziu – program cykliczny – choreografia,
• 1970: Rolnikom Opolszczyzny – taniec i pieśń – choreografia do widowiska telewizyjnego,
• 1971, 1973, 1974, 1975: Z teki folklorystycznej Adolfa Dygacza – choreografia do czterech programów telewizyjnych,
• 1974: W Cieszynie na rynku – program emitowany w TVP i TV CSRS – choreografia,
• 1974: Program okolicznościowy z okazji Święta Trybuny Robotniczej – choreografia,
• 1974: Górnicze Święto – program realizowany przez telewizję szwajcarską dla UNESCO,
• 1975: Z najlepszymi życzeniami – choreografia do widowiska telewizyjnego,
• Tańce polskie – śladami O. Kolberga – Beskid Śląski – opracowanie i prowadzenie,
• Tańce polskie – śladami O. Kolberga – Cieszyn – opracowanie i prowadzenie.

Nagrody i wyróżnienia

Janina Marcinkowa była osobą, która zyskała wiele prestiżowych nagród oraz wyróżnień, które odzwierciedlają jej ogromne osiągnięcia. Oto zestawienie najważniejszych z nich:

• Nagroda im. Oskara Kolberga – przyznana w 1989 roku,
• Nagroda im. Karola Miarki – otrzymana w 1999 roku,
• Laur Srebrnej i Złotej Cieszynianki – wręczony w listopadzie 1999 roku,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – przyznany pośmiertnie w grudniu 1999 roku,
• Wyróżnienie na Uliczce Cieszyńskich Kobiet – pośmiertnie w wrześniu 2010 roku,
• Tytuł „Honorowy Obywatel Miasta Cieszyna” – nadany 25 czerwca 2020 roku, również pośmiertnie.

Upamiętnienie

W 2010 roku Janina Marcinkowa została odznaczona lampą, która znalazła swoje miejsce na Uliczce Cieszyńskich Kobiet.

---

Oceń: Janina Marcinkowa

---